Últimas novas da asociación LugoPatrimonio
16 de setembro de 2017
A última viaxe do Ciclo dedicado aos Indianos, foi a Ribadeo e ás localidades da súa ría, Figueras e Castropol. Comezou a xornada na Devesa onde ao longo da estrada se poden ver numerosas casas de indianos, sendo unha delas a da Sociedad de Instrucción y Recrero, Círculo Habanero de la Devesa, que visitaron sendo recibidos polo presidente Manuel Fernández Fra. O edificio principal alberga o teatro na planta baixa e o local social, coa biblioteca na primeira, conservando algunha das mesas de xogo antigas. Na parte posterior do edificio hai dous edificios que estiveron destinados a escola de nenas e nenos, con escusado no medio.
Nesta viaxe estivemos acompañados do José María Lombardero, autor de varias publicacións sobre os indianos na zona. Pasamos despois a visitar o Centro de Formación e Experimentación Agroforestal "Pedro Murias", antiga Escola Agraria da Fundación Pedro Murías, dependente desde 1993 da Consellería do Medio Rural da Xunta de Galicia percorrendo as instalacións acompaño do director José López Fernández. Alí vimos unha peza histórica relacionada coa perda de Cuba, a bandeira española arriada no Real Arsenal da Habana o 1 de febreiro de 1898, que foi entregada polo Exército español a Pedro Murias.
SETEMBRO
Día 12 de setembro, martes
ás 20 horas
Salón de actos da Deputación Provincial
Conferencia de Ana Cabana, profesora do departamento de Historia Contemporánea da USC, "Facer as Américas: Pedro Murias".
De 19 e 20 h. anotacións para as viaxes do día 16 de setembro á Ría de Ribadeo, e do 28 e 29 de octubre a Las Edades del Hombre (Cuellar) e Valladolid.
Día 16 de setembro, sábado
Viaxe á Ría de Ribadeo (A Devesa, Ribadeo e Figueras).
Saída ás 8,30 horas.
OUTUBRO
Día 13 de outubro, venres
ás 20 horas
Salón de actos da Deputación Provincial
Conferencia de Manuel Ferreiro, catedrático da UC, "Eduardo Pondal e a súa obra"
De 19 e 20 h. anotacións para a viaxe a Ponteceso e comarca.
17 e 18 de xullo de 2017
Día 17
Ás 8 horas saímos de Lugo 28 socios da Asociación, para iniciar unha viaxe de dous días a Asturias, complementario do ciclo de conferencias dedicadas este ano a "Os Indianos". Ás 10,30 horas paramos en Pravia para tomar un café e recoller a dous socios que se atopaban en Asturias, Herminia Suárez Menéndez e Pedro Ferreiro Mazón, que nos acompañaron nesta primeira xornada. Despois trasladámonos á localidade de Somao para ver os edificios das escolas, o cinema, a igrexa e as vilas particulares, Casa de la Torre ou Casa Amarilla, chamada así por estar revestida con azulexos desta cor, obra modernista do arquitecto Manuel del Busto (1914) ; El Marciel; Villa Radis, de 1900, tamén con revestimento cerámico na fachada seguindo a tendencia do movemento inglés Arts & Crafts; La Casona, obra do arquitecto García Navas (1900) do mesmo xeito que o gran panteón con estilo de influencia do modernismo vienés Sezession, que se localiza no interior da leira.
Preto do límite con Cantabria, antes da comida en Colombres, visitamos o pequeno cemiterio da localidade, construído con diñeiro dos indianos, onde vimos algúns dos seus suntuosos mausoleos: como o da familia Fernández, ou do Conde de Rivadedeva e pola tarde visitamos o Museo da Emigración, da Fundación Arquivo de Indianos, instalado na Quinta Guadalupe de Iñigo Noriega, que ofrece unha ampla mostra tanto documental, como fotográfica, planos, obxectos, maquetas, estandartes, libros, etc, relacionados coa emigración asturiana e os seus centros sociais na América hispana. Tras esta visita percorremos El Redondo ou barrio alto da vila para ver os edificios máis representativos desta arquitectura, como a chamada Casa de Piedra, onde se atopa a Casa da Cultura, a Casa del Abuelo, a Casa Encarnada, etc.
O día 4 de xullo interviñeron no Ciclo dos Indianos, os arquitectos Plácido Lizancos Mora e Óscar Castro García, profesores da Escola de Arquitectura de A Coruña. Comezou Lizancos facendo unha introdución ao tema dicindo que a casa indiana supón un cambio en relación coa arquitectura vernácula. Retrotraeuse 25.000 anos para mostrar unha choza cuberta con ramas na que se acubillaba un emigrante da época. A casa ou vivenda de planta circular e cuberta de palla tráena os celtas. A casa dos romanos xa é diferente porque introducen o esquinado e a tella. Isto é a achega doutros emigrantes. Despois de 1492, os emigrantes que volven de América traen novos productos, como o maiz ou millo, dando lugar á casa comunidade de produción. En 1898 coa perda de Filipinas e Cuba ten lugar o fin do impero español, e os que voltan fan unha arquitectura que procede do mundo urbano, xentes opulentas que tecnifican a casa utilizando na construción o formigón e dotándoa de electricidade, auga corrente, cociña económica e xardín, que utilizan un proxecto arquitectónico feito por un arquitecto ou copiado duns modelos, dando lugar a unha vivenda singular que se aparta do que había, botando fóra da casa o gando e o fume. En 1973 a casa do emigrante retornado de Europa, Faise universal, é de todos. Hai unha última casa, o chalé de estilo neovernacular, que non ten que ver co anterior, tamén opulenta, pero máis complexa na distribución. A partir deste momento no medio rural hai unha sociedade heteroxénea xa que non todos os que viven nel son labregos. Prodúcese unha ruptura no equilibrio económico, paisaxístico e social.
O 17 de xuño, viaxamos a Luarca para visitar a arquitectura indiana.
Comezamos cun almorzo no Hotel Palacio Arias, en Navia, un edificio construído entre 1925 e 1929 con planos do arquitecto Luís Menéndez Pidal por iniciativa de Luís Arias Martínez, un emigrado a Puerto Rico que se dedicou á industria do café, o que nos permitiu facer un percorrido polo interior do edificio, na planta baixa o comedor e sala de estar, e na planta principal a sala de billar, diversas salas e o oratorio.
Despois pasamos a ver o conxunto de vilas situadas en Villar: Villa Argentina, obra do arquitecto Juan Miguel de la Guardia, onde dimos un paseo polos xardíns; Villa Rosario, do arquitecto Julio Galán Carvajal, moi diferente da anterior na liña do modernismo do pavillón vienés da Secesión; Villa Cristina, Villa Teresa; Villa Barrera, edificio historicista abandonado proxectado por Juan Miguel de la Guardia y Villa Carmen, nome de Carme García Covián, filla do nutricionista Francisco Grande Covián e muller de Severo Ochoa, premio Nobel.
En Luarca estivemos na Mesa dos Mareantes, onde tamén se fixeron as primeiras reunións do concello, subimos a Atalaya para ver o cemiterio, con algún panteón de indianos e o enterrramento de Severo ochoa, así como gozar das magníficas vistas, a capela que se atopa no cumio a beira do faro, ao baixar pasamos por diante das escolas indianas e do hospital asilo, un dos pavillóns feito polo arquitecto lucense Nemesio Cobreros e Cuevillas.
Tralo xantar fixemos un percorrido por Luarca para ver edificios indianos, especialmente Villa Tarsilia e os seus xardíns, obra do arquitecto Juan Miguel de la Guardia, hoxe recuperado como edificio público da Seguridade Social; o edificio de Círculo Liceo de Manuel del Busto, o edificio do Concello, o da Banca Trelles e os modernistas da praza dos Pachorros.
Dentro do ciclo dedicado ao Renacemento, do 14 ao 17 de maio viaxouse a Jaén para ver ás dúas cidades Patrimonio da Humanidade polo seu conxunto monumental renacentistas. O grupo de 33 viaxeiros aloxouse no Hotel Palacio de los Salcedo de Baeza.
A primeira parada foi en Villagarcía de Campos (Valladolid) onde se fixo unha visita guiada á Colegiata de San Luís, fundada por dona Magdalena de Ulloa, muller de Luis de Quijada, mordomo de Carlos V e encargado de educar ao seu fillo bastardo Juan de Austria, para que lle servise de panteón, e de colexio noviciado dos xesuítas, deseñada por Rodrigo Gil de Hontañón, con modificacións de Pedro de Tolosa e do xesuíta Giusseppe Valeriano. Ademais das diversas salas do museo, o máis importante é a igrexa e dentro dela, o retablo de alabastro deseñado por Juan de Herrera e a capela das Reliquias.
Despois de xantar en Arévalo fíxose un descanso en Tembleque, para admirar a súa singular "Plaza blanca de corrala", do século XVII, porticada e deseñada para espectáculos de touros e comedias. Está porticada con columnas toscanas e nos antepeitos dos corredores están decorados coa cruz da Orde de San Xoán.
Ao día seguinte fixemos unha visita guiada a Úbeda, comezando pola "Sinagoga del Agua" recen descuberta, un exemplo de conservación do patrimonio por un particular que a atopou ao facer un novo edificio.
O 12 de maio comezou o ciclo que LugoPatrimonio dedica aos Indianos, cunha conferencia introductoria que estivo a cargo da profesora de Historia de América da Universidade de Santiago de Compostela, Pilar Cagiao Vila.
Comezou dicindo que o fenómeno migratorio contemporáneo en Galicia con destino a América, tivo dúas fases. A primeira pasada a primeira metade do século XIX, cara a 1870, que remata coa gran depresión de 1929, e a segunda despois de 1946, rematada a segunda guerra mundial e a guerra civil española, rematando a fins dos anos sesenta na que se muda o destino para países europeos.
É a partir de 1853 cando por Real Orde se legaliza a emigración xa que na maioría das veces os nosos emigrantes saían de forma clandestina en veleiros de pequenos portos, como o de Ribadeo. É a partir de 1870 cando o fenómeno migratorio se converte en masivo. Aínda que as reclutas non foron frecuentes, agás do soado caso de Feijoo, sendo o habitual a saída espontánea.
Con motivo do ciclo dedicado ao Renacemento, o día 22 de abril viaxamos a Astorga para ver a catedral, que tanto na parte de arquitectura como na de escultura, contén elementos artísticos de este estilo. Os 18 viaxeiros escoitaron as explicacións da guía Patricia Arold, que comezou a disertación diante da Portada dos Bispos, onde se retratou o grupo. Despois pasaron á fachada principal, unha obra ecléctica onde se poden ver mesturados elementos renacentistas e barrocos.
Xa no interior, ademais de facer un percorrido por cada un dos retablos e o coro, a disertación máis importante foi ante o retablo maior, obxecto principal da visita, obra romanista de Gaspar Becerra.
A membro da directiva Julia Cantalapiedra completou as explicacións de Patricia Arold cunha lección maxistral sobre a formación de Gaspar Becerra, a estructura do retablo, o significado das representacións, derivadas de tres principios promovidos polo Concilio de Trento, exaltación da fe, da Eucaristía, e da Virxe María, así como tamén sobre as características primordiais do estilo romanista.
Tamén visitaron o Palacio Episcopal de Gauidi e despois de xantar o típico cocido maragato no restaurante La Peseta, visitaron o Museo Romano e fixeron a Rota Romana, visitando diversos xacementos arqueolóxicos da cidade.
O conferenciante sinalou que a actividade escultórica e retablística durante o s.XVI en Galicia foi moi importante a xuzgar polas abundantes referencias documentais que se conservan nos protocolos notariais. Entre os anos 1580 e 1610 sobrepásanse ampliamente o centenar de contratos, realizados preferentemente para o estamento relixioso, que se refiren case sempre a encargos de retablos e esculturas exentas.
Pese a istes datos tan alentadores a realidade é outra, dado que hoxe a inmensa mayoría deles desapareceron polo deterioro, as reformas litúrxicas post-Conciliares (moitos deles foron desmontados, conservándose só a imaxinería conservada polo propio pobo) e pola chegada dunha nova arquitectura, a Barroca.
Cronolóxicamente, dentro da evolución da escultura renacentista en Galicia p estableceu catro períodos: os de estirpe, aínda “goticista”; a escultura de marcado deseño “plateresco”; a tendencia “manierista” de finais do s.XVI, tamén chamada “Serliana”; e a etapa “Clasicista”, da cal temos máis exemplos conservados, e abrangue os anos 1590 e 1605.
Analizou varios exemplos de cada unha destas etapas no ámbito artístico galego, establecendo comparativas estéticas e formais. Sen deixar de lado aspectos, tan importantes, como son a morfoloxía: materiais (nogueira e castiñeiro), elementos técnicos escultóricos (estucado, dourado), as marcadas funcións litúrxicas-estéticas, xunto á aparición de novos nomes de mestres entalladores tanto foráneos coma galegos.
O día 24 de marzo de 2017, con motivo do centenario da morte do médico, escritor e poeta Jesús Rodríguez López, o presidente de Lugo Patrimonio, Adolfo de Abel Vilela, pronunciou una conferencia como homenaxe a este persoeiro lucense que tivo un protagonismo importante non só desde o punto de vista da súa profesión como pediatra y cirurxián, senón tamén na vida social, asociativa e cultural da cidade. O conferenciante fixo unha introdución de como era o Lugo de 1859, ano no que naceu, para pasar a falar do médico e publicista, destacando que viaxou a París cunha moza a que mordera un can para estudiar na clínica Pasteur o procedemento para curar a rabia, foi un precursor no uso dos antibióticos en Galicia, e o que primeiro utilizou na cidade o cloroformo para unha intervención cirúrxica.
Detívose tamén en explicar a censura que sufriu por parte do bispo Murúa do seu folleto Ligeros apuntes sobre las supersticiones de Galicia, que posteriormente daría lugar ao seu libro más coñecido Superticiones de Galicia y preocupaciones vulgares, publicado en Madrid en 1910. Tamén da súa faceta como divulgador educando para a saúde a través de artigos na prensa local. Destacou a súa faceta como escritor e poeta así como a súa etapa de concelleiro polo partido liberal. Finalmente referiuse a familia e aos amigos. Lugo Patrimonio solicitou ao Concello de Lugo a dedicatoria dunha rúa e que nas casas onde naceu, viviu e morreu, número 22 da rúa da Tinería, e no número 19 da rúa da Raíña, onde tivo a consulta, así como que se inclúa a visita ao seu enterramento no cemiterio de San Froilán nas visitas guiadas.
Ao acto asistiron os netos Jacobo, Jesús e Julián Guillén Rodríguez e Jesús Rodríguez Fernández coas súas donas.
O 21 de marzo de 2017 o profesor de Historia da Arte da Facultade de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago, fixo unha disertación sobre "A pintura renacentista en Galicia", analizando a través de imaxes a evolución da pintura mural ao longo do século XVI, ata culminar coas da capela de San pedro da catedral de Santiago, por ser as de maio calidade. Tamén se referiu á pintura sobre táboa, especialmente ado coñecido como Mestre de Sobrado, e ás murais recen restauradas do mosteiro cisterciense de Meira.
4 de marzo de 2017
Acompañados polo conferenciante Javier Raposo Martínez, comezamos ás 10.30h. na praza do Obradoiro diante da fachada do Hospital Real. Este edificio rexio merece un único e importante apartado pola súa ubicación e funcións, así como, polo traballo de diversos artistas casteláns, franceses e holandeses que chegan a Santiago da man da Corte.
Despois visitamos o claustro, o salón mudéxar, a igrexa e comentou a fachada do colexio de Santiago Alfeo ou Fonseca, matriz da futura Universidade de Santiago de Compostela promovida polo arzobispo Fonseca III, xoga un papel fundamental coa influencia clara da maneira de compoñer " á salmantina". Pasamos a analizar as trazas dos mestres Juan de Álava e Rodrigo Gil de Hontañón na catedral compostelana.
Pola tarde, despois do xantar, trasladámonos diante da fachada da igrexa do mosteiro benedito de San Martín Pinario. Raposo centrouse na igrexa, sacristía, claustros procesionais mailo impoñente oratorio de San Felipe Neri. Xunto a éste San Agustín e San Paio de Antealtares, onde tamén indagamos no nacemento da organización e decoración urbana renacentista en Santiago.
Rematamos cun paseo polas rúas do casco histórico pata botar unha ollada a varios edificios do ámbito civil. No noso tour pola cidade non podíamos deixar de lado outros exemplos de arquitectura vinculada a este estilo. Miramos detalladamente: os pazos (como o da rúa Tras Salomé), as escalinatas e reixas (como as da fachada do Obradoiro), as porterías de Hospitais como o de San Roque, o antigo edificio do Concello na praza do Campo, Pan ou Cervantes e os colexios de San Clemente de Pasantes, hoxe instituto Rosalía.
Domingo Luís González Lopo
7 de febreiro de 2017
O Ciclo que este ano dedicamos ao Renacemento, foi aberto por Domingo Luís González Lopo, profesor de Historia Moderna da USC. Versou sobre "A reforma tridentina en Galicia: métodos e consecuencias". Na disertación fixo un balance da situación relixiosa en Galicia a comezos do século XVI, pouco menos que un lugar de misión, segundo expresión da época, cun clero de baixa formación e moi pouca asistencia ao culto por parte dos fieis. O impulso dado por Trento fixo posible a fundación de confrarías e santuarios, estimulando a relixiosidade e o fervor que terá o seu punto álxido nos séculos XVII e XVIII no período do Barroco.
Javier Raposo Martínez
21 de febreriro de 2017
A segunda conferencia foi impartida por Javier Raposo Martínez, licenciado en Historia da Arte Antiga, Moderna e Contemporánea, e doutorando na Facultade de Xeografía e Historia da Universidade de Santiago. Estivo dedicada á "A arquitectura renacentista en Galicia". Fixo un percorrido polas obras deste estilo más sobranceiras e explicou a razón das influencias portuguesas, castelás e italianas que mostran os estudios máis recentes. Completouse na parte práctica coa viaxe a Santiago de Compostela o día 4 de marzo.
O día 17 de xaneiro de 2017, o profesor da Universidade de A Coruña, Uxío Breogán Diéguez Cequiel, doutor en Historia pola Universitat de Barcelona e especialista en Historia do nacionalismo galego, abriu o curso deste ano cunha conferencia sobre "As Irmandades da Fala" cono motivo do centenario da súa creación. Despois de ser presentado pola vicepresidenta Branca Rodríguez Pazos, abordou a orixe destes colectivos que nun primeiro momento reivindicaban a lingua, para falar despois dos persoeiros que as promoveron e dotaron de esencia política, así como a súa preocupación polo ensino en galego. Fixo mención as diversas asembleas, entre elas a primeira celebrada en Lugo en novembro de 1918 na se sentaron as bases ideolóxicas do futuro nacionalismo galego presentadas nun manifesto.