14 de febreiro
O doutor en Historia Contemporánea e profesor da Universidade da Coruña, na que é director da Cátedra de Memoria Histórica, falou sobre Francisco Fernández del Riego, persoeiro ao que este ano se lle dedica o Día das Letras Galegas, facendo na súa disertación unha aproximación a unha figura notable da nosa historia en clave republicana e nacionalista.
Naceu Francisco Fernández del Riego en Vilanova de Lourenzá (Lugo) o 7 de xaneiro de 1913, nunha familia numerosa de clase media, seu pai estivera emigrado en Cuba e tiña unha tenda de tecidos. Fixo os primeiros estudos na súa vila natal pasando en 1927 a facer o bacharelato ao Colexio dos Escolapios de Monforte, onde xa publica os primeiros artigos sendo na súa traxectoria un escritor prolífico.
Anque quería estudiar Filosofía e Letras, en 1929 pasou a estudiar Dereito na Universidade Central de Madrid na época da chamada ditablanda do xeneral Dámaso Berenguer, onde coñece a varios compañeiros cos que desenvolverá a dinámica política en Galicia. Frecuenta a biblioteca do Ateneo e lee varias das obras de Vicente Risco, especialmente El problema político de Galicia e a Teoría del nacionalismo gallego, que foi divulgado no xornal A Nosa Terra.
28 de xaneiro
Esta viaxe foi complemento da conferencia impartida o día 24 por Carmen Salinero Corral, directora do Centro Fitopatolóxico de Areeiro dependente da Deputación Provincial de Pontevedra creado en 1981 coa finalidade de prestar asesoramento aos labregos no relativo ás pragas e enfermidades que afectan a determinados árbores e cultivos, así como a análise de solos para facer as correccións axeitadas a cada cultivo. A este asesoramento engadíronse as seccións de cultivos froiteiros, ornamentais e laboratorio de loia biolóxica.
A visita, que comezou ás 10,30 horas e estivo centrada exclusivamente nas camelias, iniciouse tomando un té verde producido na finca a partir da Camellia sinensis, explicando a directora a forma de facelo, como o tempo que debe ter a folla, no máis dun ano, temperatura á que debe estar a auga, 70 º, desbotar o primeiro té, e tomar os seguintes, ata cinco, sendo os últimos os mellores. Tamén comprobamos o efecto sobre a pel do aceite que se obtén da camelia.
24 de xaneiro
A doutora en Bioloxía e directora do Centro Fitopatolóxico de Areeiro (Pontevedra), comezou a conferencia dando o nome científico da planta arbustiva e arbórea orixinaria das rexións tropicais e subtropicais de Asia sudoriental, China e Xapón, a Camellia, posto por Carl von Linné en 1735 no seu Systema Naturae, por ser o descubridor o botánico e misioneiro xesuíta do século XVII Georg Josephus Kamel, coñecido como Camellus, que a debuxou nunha viaxe a Filipinas. Os ingleses documentárona en 1740.
Non se sabe cando se trouxo a Europa a chamada “Rosa de China”, pero debeu ser no século XVI polos navegantes portugueses e españois que traían diversos produtos entre os que estaban os obtidos da planta, como as sementes, o aceite e o té. O certo é que aparece representada como elemento decorativo nunha pía da auga bendita da igrexa romana de Santa María sobre Minerva, nunha capa de viático da época de Felipe II, en azulexos portugueses, en cerámica de Talavera e na decoración de arcas. En 1830 veñen as primeiras camelias importadas de Xapón.
No século XIX xa se debuxan os centos de especies, estando moi divulgada, como se pode ver en retratos de mulleres que as levan como adorno no pelo e nos vestidos.
XANEIRO
Día 24 de xaneiro, martes
ás 20 horas
Salón de actos da Deputación Provincial
Conferencia de Carmen Salinero Corral "Descubrindo as camelias: Especies, historia, simbolismo.....e máis"
De 19.30 a 20 horas
Anotacións para a viaxe do día 28 de xaneiro a Pontevedra.
Día 28 de xaneiro, sábado
Viaxe das camelias á provincia de Pontevedra
8.00 horas. Saída de Lugo
De 10.00 a 13.00 horas
Visita á Finca Areeiro (Estación Fitopatolóxica Areeiro). Té de tarde
14 horas
Xantar en Pontevedra
16 horas
Visita aos xardíns do Pazo de Quinteiro da Cruz (Ribadumia)
19 horas
Regreso a Lugo
21 horas. Chegada a Lugo
19 de novembro
Despois das conferencias impartidas por Ramón Vila Anca, que falou dos Museos de Quiroga, e a de Iván Álvarez Merayo, que tratou o tema “A minería aurífera romana na comarca do Courel”, visitamos os centros de interpretación do Xeoparque Mundial UNESCO Montañas do Courel, situados en Quiroga e San Clodio.
Comezamos a visita guiada no Museo Xeolóxico Municipal de Quiroga seguindo as explicacións de Ramón Vila, comezando coa formación xeolóxica de Galicia, especialmente co sinclinal de Campodola – Leixazós, na Serra do Courel e as rochas que se atopan no xeoparque, ígneas, metamórficas e sedimentarias, das que se mostran unha interesante colección así como dos minerais máis representativos e escasos que foron explotados desde a chegada dos romanos á zona. Seguimos na sala onde se fala da historia paleontolóxica de Galicia, con mostras do rexistro fósil do Xeoparque, composto pola fauna Paleozoica e a do Cuaternario. Os cambios climáticos e os glaciares explícanse noutra das salas, coa exhibición dun penedo errático arrastrado pola lingua dun glaciar, a estalagmita da Cova da Arcoia que comezou a formarse hai 550.000 anos. As primeiras ocupación humanas do territorio explícanse cunha reprodución de Elba, a pastora coxa que andaba polas montañas do Courel hai 9.500 anos, rematando nunha sala dedicada á minería antiga e recente.
7 de novembro
O arqueólogo comezou a disertación dicindo que había xa catro anos que a UNESCO integrara ao territorio das Montañas do Courel, dentro da súa Rede de Xeoparques Mundiais, aínda que os concellos que desenvolveron a proposta, Folgoso do Courel, Quiroga e Ribas de Sil, levaban moitísimos anos xa, traballando na procura da posta en valor do seu magnifico patrimonio xeolóxico, natural e arqueolóxico, como explicou na súa conferencia Ramón Vila Anca, de tal xeito que, por exemplo, os miradoiros xeolóxicos, espazos naturais e xacementos arqueolóxicos interpretados, espállanse polos 578 Km2 recoñecidos pola UNESCO.
A esta variedade de espazos para a aprendizaxe, súmanse as rutas de sendeirismo, algunhas tamén interpretadas, e até 5 centros de interpretación, nos que atoparemos información específica sobre a xeoloxía e etnografía desta bisbarra, as súas covas, os seus espazos naturais, coa Devesa da Rogueira como referente e, por suposto, a súa arqueoloxía. Toda esta oferta de ocio e aprendizaxe, vai dirixida a un turismo de calidade, sen aglomeracións, e cun marcado interese lúdico/científico. Un turismo do coñecemento.
18 de outubro
O director dos museos Etnográfico e Xeolóxico de Quiroga, comezou a disertación contextualizando e xustificando a creación destes museos que forman parte da Rede de Centros de Interpretación do Xeoparque Mundial da UNESCO Montañas do Courel, declarado no ano 2019, un territorio que contén un parque xeolóxico importante e unha superficie de actuación para traballar nun proxecto de desenvolvemento local sostible.
Os lugares de interese xeolóxico deben completarse con todo o patrimonio, arqueolóxico, natural, histórico, artístico e cultural. O financiamento é externo e en colaboración con outras administracións, contou sempre coa da Deputación Provincial, e non ten capacidade normativa, rexéndose pola normativa oficial. Existen no mundo 176 territorios que teñen esta consideración, 76 en Europa, 12 en España e só este en Galicia.
O Dolmen e a Serpe
Lois Diéguez
Unha mirada a un patrimonio que de distintas formas se nos está indo, no seu contido, na súa valoración, ou na propia forma.
Non corren tempos de amor para o noso patrimonio, un dos sinais de identidade máis importante dunha cultura, polo xeral, afastada da protección que necesitaría. O roubo e mesmo o crime, van agora da man, e un non acaba de entender ese mal sino que sofren grandes monumentos nosos como O Códice Calixtino, a Virxe do Cristal ou as rehabilitacións feitas a machado e sen o mínimo respecto obrigado. E o desprezo ás asociacións que veñen traballando por erguer a conciencia necesaria para o resgate do que, en moitos casos, se oculta ou se deixa morrer. LugoPatrimonio, por exemplo, segue aínda esperando despois de case catro anos, a entrevista solicitada á suprema Delegada Territorial da Xunta para a provincia de Lugo, unha tal Raquel Arias. Ela debe crer que o patrimonio, a cultura, son outra parcela do PP e ante ela se hai que dobregar.
Visitamos hai uns días, da man dese home, museólogo e arqueólogo, que neste momento ten as claves e o coñecemento máis diverso a respecto do noso patrimonio, de aquí e tamén do que a nosa historia, por diversas razóns, deixou polo mundo adiante. Non só emigramos nós, senón moito da grande riqueza que creamos. Falo de Felipe-Senén López. Con el vimos moito mundo, cousa que sempre lle agradecemos. E hai uns días, como dicía, visitamos dous dos nosos garandes monumentos, A Serpe de Gondomil e o Dolmen de Dombate, aló, polas terras de Corme e Ponteceso, do sempre sorprendente Bergatiños que asoma ao mar bravo, e no río Anllóns, compañeiro poético do grande Pondal. Agora que só vivo de tristes suidades,/que cumpro con traballo meu terrenal viaxe/ e que á miña cabeza branquea a grave edade,/ aínda recordo, aínda, o dólmen de Dombate. Así era.
Deberamos saber, máis aínda os que teñen responsabilidades de goberno,
cal é o estado da cuestión do patrimonio cultural da Igrexa e do que non
se sabe, oculto en clausuras, adegas, faiados... tamén que, ó fin e ó
cabo, foi a Igrexa a que mantivo e propiciou románicos, góticos,
renacementos ou barrocos entre liturxias vivas. Debemos saber tamén
como anda o patrimonio do Exército nos seus cuarteis, o patrimonio,
industrial...como está o mesmo patrimonio da Universidade, en
facultades, nalgunha das que se forman xestores culturais, coas súas
coleccións, documentos... Saber en que situación se atopa o patrimonio
da Administración, en Concellos, Deputacións... con obra artística
repartida por despachos, quizais esquecida en almacéns... E coñecer
como están os “fondos en reserva” dos mesmos museos.
Mergullarse no mercado legal, vixiar o ilegal de antigüidades e de
arte, o que se ve e o que non se ve. Transaccións arredor de antolóxicos
anacos da Historia, que pasan de man a man até que esvaece a pista: a
Lúnula de Cerdido, o Medallón do Pindo, doado ó decimonónico ministro
Romero Ortiz e finalmente perdido no Museo dos Alcázares de Toledo... A
Cruz de Alfonso III da Catedral de Santiago, desaparecida no 1906; o
broncíneo Eolo de Espasante, o alixo da idade do bronce de Monforte,
parte de torques áureos de Xanceda... cousas que temos comprobado
existen.
Bens extraviados por diferentes motivos, e sempre a
ignorancia por medio, esa falla de amor ás nosas cousas e o conseguinte
abandono, namentres outros asexan. Mesmo pezas estragadas pola
voracidade climatolóxica e polo inevitable paso do tempo. Falla de
profesionalidade na xestión cultural, transaccións e préstamos non
devoltos, seguidos despois da perda da memoria... Namentres se empobrece
o que ofrecemos nos museos e apampamos por grandilocuentes carcasas e
montaxes virtuais que axiña pasan de moda. Os documentos históricos son
inversións en alza. Proba de que a museoloxía en Galiza non avanza.
Sabía e servíase ben Murguía e saben @s historiador@s do que de Galiza,
das súas cidades, mosteiros, catedrais, castelos e pazos, había e hai
no Arquivo Histórico Nacional de Simancas e Madrid, no Escorial, nas
feudais casas de Alba, Medinaceli ou de Medinasidonia, e máis arquivos.
Victoria Jato comparte con nós estes fermosos videos da viaxe a Grecia:
¡¡¡¡S.0.S!!!!
Felipe-Senén López
Tamén desafiuzado o patrimonio cultural labrego
Como a moitos, a Benigno Eiriz tamén lle rompía o alma ollar un carro galego deteriorándose á intemperie, pese a tanta cultura tras si.Namentres competían os desgobernos das urbes a quen ter máis metros cúbicos de espectaculares carcasas, incontinencia deconstructivistas para casas da cultura, ciudades da cultura, coliseos, forums, palladiums e palexcos, arenas… namentres se botan a perder as verdadeiras casas e templos dos creadores e se asasinaba ás súas pantasmas, ao ”genius loci”, atoutiñante entre contidos, mobles, ferramentas de traballo … Os netos desfanse das coleccións dos avós, namentres imperan as virtualidades importadas e mercadas por catálogo.Coleccións asociadas a teimas dunha vida gastando esforzos e medios, cedéndoas … a facer o que os gobernos non facían na súa borracheira burocrática.
Sempre lembraremos e impartiremos a lección de praxe de Isaac Díaz Pardo, que con algúns outros, aproveitando e mellorando vellas teorías, entre elas a de Castelao e a do Seminario de Estudos Galegos, dedicouse a more info crer aínda no ser humano, á produtividade e a dignificar entre os esperpentos canto significaba Galiza. Non entendía a cultura como un adorno ou unha liturxia, pese a que o arrastraron a iso; repetía “que a cultura é o que o ser humano cultiva”. E é certo que o ser humano cultiva tradicións, crea, inventa e copia ideas e artefactos cos que desenvolver a vida e a intelixencia. Pese a todo priman as virtualidades por encargo.
Entre tantas historias tristes do fracaso colectivo, tamén está a de Benigno Eiriz López, natural desa ribeira sacra do Miño, da que agora incoan expediente para figurar nos papeis como Patrimonio da Humanidade.
O patrimonio galego como un dos maiores expoñentes da nosa identidade, abandonado á destrución ou desamparo. Sen el camiñaremos na despersonalización e na ignorancia.
É difícil imaxinar, subindo a dura encosta da montaña que despois de Doade e o río Sil nos leva a Castro Caldelas, que á nosa dereita, no punto en que se sinala o topónimo Abeleda, poida abrirse un val aínda extenso, verde e alegre, vizoso e farturento como un soño sempre desexado. Despois de ver o Sil desde os Miradoiros de Monforte ou Sober (Duque, Pena do Castelo ou Soutochao), coas abas precipitas ateigadas de viñedos e os espellos sombreados do río, entrar na Abeleda, no propio outeiro que centra o val e sobre o que se erguen a igrexa e o mosteiro de San Paio, é como chegar a unha meta inesperada .
Alí, esa mestura de paisaxe humana e monumental, énchenos decontado os ollos e pon a mover o pensamento, a análise de como estas xoias que foron definindo o propio ser cultural van agonizando no esquezo e mesmo no desprezo. Igrexa e mosteiro comezan xa a ruína definitiva, sen volta. Igrexa de xanelas e arcos de medio punto ou apuntados, policromados aínda, vencendo heroicamente os ataques do tempo variado; sen teito xa, sen os altares roubados, con esa lección do románico compostelán ou do gótico baril abríndose á luz. A harmonía e sinxeleza do axadrezado nas impostas e arcos, as xanelas puras, altas, os canzorros escondidos tirando á dozura do erotismo, con fermosas flores ou fantásticos monstros que nos miran como espantados, as pinturas milagrosamente conservadas... son en si a protesta muda deste tesouro que berra contra o abandono e a atroz barbarie dos insensíbeis.
Tres son as fontes fundamentais para o estudo da música na Galicia do medioevo que serán motivo da nosa reflexión: en primeiro lugar, os testemuños da pedra ao longo do Camiño de Santiago, en número superior a outras áreas e outros países: a música adquire no Camiño, en interpretacións e símbolos, un carácter transcendente como representación dá penitencia e ou sufrimento que calquera peregrinaxe comporta. En segundo lugar, temos os cancioneiros galego-portugueses e a propia música litúrxica conservada nas catedrais, especialmente na de Santiago. Aqueles testemuños pétreos e tradicións mantivéronse, finalmente, vivos ao longo do Camiño ata integrarse no estilo e nos temas de tradicións, contos e romances populares que foron desenvolvéndose en paralelo a través da tradición oral que os cancioneiros máis recentes (dos séculos XIX e XX) recolleron.
A Pauliña ben merecida para a Igrexa de Compostela e en concreto para os seus responsábeis eclesiásticos por seguir de costas á nosa cultura e idioma ( a información da Catedral só se dá en español) e por manter unha manipulación tal da nosa Historia. É inconcibíbel que o Panteón Real onde están soterrados, Reimundo de Borgoña, Afonso VII, Fernando II e Afonso VIII (que eles chaman o IX), a raíña Xoana de Castro, dona Berenguela ou ese interesante personaxe que foi o conde de Traba, don Pedro Froilaz, siga mesturado coas reliquias da Catedral; e que a información que sobre os personaxes aludidos poñen nas cartelas os defina, segundo os casos, como reis de León e Castela e nunca como reis de Galiza. Coidamos que é urxente que as institucións políticas que nos representan corrixan de inmediato esta afronta.
A Pauliña ben merecida para a Igrexa de Compostela e en concreto para os seus responsábeis eclesiásticos por seguir de costas á nosa cultura e idioma ( a información da Catedral só se dá en español) e por manter unha manipulación tal da nosa Historia. É inconcibíbel que o Panteón Real onde están soterrados, Reimundo de Borgoña, Afonso VII, Fernando II e Afonso VIII (que eles chaman o IX), a raíña Xoana de Castro, dona Berenguela ou ese interesante personaxe que foi o conde de Traba, don Pedro Froilaz, siga mesturado coas reliquias da Catedral; e que a información que sobre os personaxes aludidos poñen nas cartelas os defina, segundo os casos, como reis de León e Castela e nunca como reis de Galiza.
Coidamos que é urxente que as institucións políticas que nos representan corrixan de inmediato esta afronta.
A Confederación Hidrográfica vén de esnaquizar un fermoso lavadoiro no barrio de San Lázaro, situado mesmo á beira do que foi Hospital de peregrinos e rentes do Camiño Primitivo de Santiago. Este lavadoiro foi construído en 1956 e representa, xunto con tantos outros distribuídos polo concello, un xeito de contestar ás necesidades e usos colectivos. Se non damos valor a aquilo que fixemos e nos distingue e imos esnaquizando construcións populares cuxo uso mudou, axudaremos tamén a borrar os testemuños do noso pasado. No catálogo de bens de interese que se anexa ao actual PXOM, recóllese apenas un lavadoiro e a maior parte das nosas construcións populares (cruceiros, fontes, lavadoiros, petos de ánimas...) seguen sen fixarse e a mercede, por tanto, de quen as queira destruír, como agora fai a Confederación Hidrográfica. Sería esta unha ocasión axeitada para que os distintos organismos que teñen responsabilidades nestes feitos (Consellaría de Cultura, Patrimonio, Concellos...) actualicen a catalogación dos nosos bens cun sentido máis acaído á sensibilidade de quen, co seu traballo, segue a velar pola nosa cultura e patrimonio.
Lugo, 19 novembro 2007
Nun galpón de Portomarín, estrañados, vimos os restos esnaquizados do que foi o retablo do altar maior da igrexa de San Nicolao, en Portomarín. Seica viñan do pazo de Berbetouros, do bispado, e alí estaban desde que se sacaran da igrexa, cando houbo que subila ao novo poboado debido á construción do encoro de Belesar. Aínda ollando os restos abandonados non o dabamos crido. Pauliña, pois, para o Bispado que, segundo se ve, perdeu a sensibilidade sobre o propio patrimonio, e unha miga tamén para o concello e a Consellaría de Cultura por non reaxir a tempo. Uns polos outros e o problema non se resolve. Que imediatamente se poñan estes restos a resgardo de ladróns e destrutores da nosa arte. Que o faga quen xexa, pero que non pase de hoxe, de mañá. E unha vez gardados, catalogados e rehabilitados, se volvan aos viciños e patrimonio desta fermosa vila de Portomarín.
Portomarín, 27 de xaneiro do 2007
Teñen ben merecida esta Pauliña, como exemplo de barbarie e total insensibilidade por esnaquizar o pedestal que erguía solemnemente a escultura da chamada a Matrona da Praza de Avilés, a propia escultura, así como toda a decoración Art Déco que igualaba estilo coa Pérgola, escalinata e balaustrada do Parque Rosalía de Castro, o grupo de goberno do Concello de Lugo. E non só iso, senón tamén polo estrago a pico e pa dos escudos de cerámica metalizada de Talavera (quizá de Manises) que adornaban os catro lados do Pedestal. Sería moi difícil de crer esta barbarie se non a vísemos en directo. Se ben o brazo executor, como sempre, foi o xa tan tristemente coñecido D. José Piñeiro, que din agora o alcalde Sr. Orozco, e esa flamante concelleira de Cultura Dª Concepción Burgo? Algo teriamos que escoitar. Polo menos unha excusa, unha autocrítica e, sobre todo, a promesa de que a partir de hoxe, o Concello de Lugo debe elixir unha Comisión de Defensa do Patrimonio que siga moi polo miúdo calquera obra que queira executar ese malogrado grupo de Goberno.
Lugo, 11 de xaneiro 2007
Conferencia do historiador Anselmo López Carreira sobre Inés de Castro e o seu tempo, na que relatou a biografía da personaxe e os lugares portugueses relacionados coa súa vida e morte.
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
1ª parte:
D. Xose Antón Bao Abelleira
D. Lois Diéguez Vázquez
D.Felipe-Senén López Gómez
D. Teddy López Pedredo
D. Alberte González González
D. Felipe Castro López
D. Yvon Dupouy
2ª parte:
D. Xose Antón Bao Abelleira
D. Emilio López Pérez
D. José Luis Maceda Vilariño
D. Lois Diéguez Vázquez
D. Xabier González González
D. Felipe Castro López
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
Conferencia a cargo do etnógrafo D. Robert Bosch.: ASimboloxía do Oso na cultura catalano-francesa
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
Conferencia de Yvon Dupouy: Simboloxía do Oso nas distintas culturas
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
Conferencia de Xosé Manuel González Reboredo: As orixes do teatro popular e a súa relación co Entroido
O RAMO para a Área de Cultura da Deputación de Lugo e o seu representante Mario Outeiro, o Bispado, con Miguel Gómez e César Carnero á cabeza, e os veciños e veciñas de Vilasouto, pois todos eles formaron parte da reivindicación e do traballo que levou a rematar as obras de rehabilitación da igrexa románica de San Mamede de Vilasouto, na súa primeira fase (arranxo de cubertas, lousado, muros e fachada), atallando así a súa destrución e sumando este templo ao noso patrimonio rescatado. Somos gratos a mapleleafonlinecasino.com.
Na viaxe a Belesar do 14 de xuño do 2008 comprobamos certas situacións que as distintas institucións (concello do Saviñao, Patrimonio da Xunta de Galiza e Deputación de Lugo) poden arranxar sen grades problemas:
Temos que agradecer, tamén a atención esmerada que recibimos:
Para todos eles, pois, e dentro dos conceptos que narramos, vaia O RAMO da Xanela de LugoPatrimonio.
Lugo, 15 de xuño do 2008
O Presidente
Asdo.: Lois Diéguez
O RAMO
para D. SEGUNDO CAPÓN,
cura de Santa María de Temes por ter coidado con tanto amor o complexo monumental.
Pola ampliación que fixo dos días e horarios de apertura do monumento de Santa Eulalia de Bóveda. Poden agora as xentes sensíbeis vir dos lugares máis afastados que sempre terán un tempo para admirar o Monumento. Sabemos que non foi doada a solución e que ten os seus altos custos económicos. Facemos, de todos os xeitos, unha aportación, sempre co ánimo de axuda: quizabes, nos meses de verán, pechar ás 18,00 ou 18,30 h. sexa unha miga cedo. Non se podería axeitar mellor a distribución do horario durante a xornada?
Hai varias modalidades de socios de LugoPatrimonio.