18 de novembro
A última viaxe do ano foi a Vilanova de Lourenzá, con motivo de ser Francisco Fernández del Riego, persoeiro das Letras Galegas do ano 2023, natural desta vila. A visita estivo asistida por Justa, guía oficial do Concello, comezando ás 11 horas na praza que hai diante do edificio que foi a cámara abacial do antigo mosteiro de San Salvador, hoxe Casa do Concello, e da igrexa, onde fixo unha introdución histórica para falar de Osorio Gutiérrez, coñecido como O Conde Santo, fundador do mosteiro a mediados do século X, o seu proceso de desenvolvemento, coa integración na Congregación dos bieitos de Valladolid a principios do século XVI, e o seu declive, así como da construción da igrexa, coa súa magnífica fachada obra de Fernando de Casas Novoa, explicacións que continuaron no interior onde chama a atención a súa estrutura así como o retablo maior deseñado por Ventura Rodríguez.
7 de novembro de 2023
Como actividade previa á visita prevista para o día 18 de novembro a Vilanova de Lourenzá, o doutor en Historia da Arte e investigador no Departamento de Patrimonio Histórico Artístico da diocese de Lugo, Javier Gómez Darriba, fixo unha pormenorizada descrición do mosteiro de San Salvador de Vilanova de Lourenzá, comezando pola figura do seu fundador, Osorio Gutiérrez, coñecido popularmente como O Conde Santo, un personaxe un tanto escuro polo pouco que se sabe del, basicamente un conxunto de datos presentes no Tumbo de Lorenzana, custodiado no Archivo Histórico Nacional de Madrid, o cal contén máis de 200 escrituras sobre a fundación, propiedades, etc. do mosteiro entre os séculos X-XIII.
3 de outubro
Con motivo do Centenario da fundación do Seminario de Estudos Galegos, organizouse este coloquio en colaboración co Museo do Pobo galego, sobre a pegada do Seminario a través do labor docente de Ricardo Carvalho Calero, Xosé Filgueira Valverde e Antonio Fraguas Fraguas, no que participaron María Pilar García Negro, Antonio Prado Gómez e Adolfo de Abel Vilela, para falar de cada un deles na súa etapa lucense.
Actuou de moderador, Felipe Arias Vilas que fixo a presentación e introdución salientando a importancia global do SEG na cultura de Galicia na primeira metade do s. XX e a moita incidencia que tivo nos seus epígonos.
28 – 29 de outubro
Anque o obxecto principal da viaxe era visitar a vila romana de La Olmeda, para ver un exemplo significativo de colaboración entre os particulares e as administracións para a conservación do patrimonio, sempre aproveitamos para ver outros monumentos de interese que estean no itinerario que temos que facer. Os corenta viaxeiros que saímos de Lugo fixemos a primeira parada en Santoyo (Palencia), un pobo castelán que estivo amurallado, para ver a igrexa de San Xoán Bautista, con elementos arquitectónicos que van desde o románico ao tardo gótico, acompañados da guía que tiñamos contratada. Polo exterior vese unha igrexa fortaleza, nas inmediacións está o hospital sanxoanista, coa torre das campás ameada e unha de planta hexagonal máis pequena nas inmediacións das portas de acceso, a principal con pórtico con adornos de estilo renacentista deseñada por Diego de Siloé. No interior chamounos a atención as altas bóvedas de crucería, e o artesoado mudéxar do coro, así como o retablo principal, renacentista, e os secundarios de estilo barroco.
13 de outubro
O profesor de Historia da Arte da Universidade de León comezou a conferencia indicando que durante a Antigüidade romana as vilas convertéronse nos ámbitos domésticos por excelencia, moradas nas que os propietarios patrocinaron e usaron as formas máis luxosas de ornamentación dos seus muros, chans, mobiliario, etc., buscando crear espazos suntuosos para a vida e a representación social. Ademais da imaxes, recorreu a dar lectura a algún parágrafo de textos de autores romanos nos que se fala da vida nestas vilas.
Nos contextos do Mediterráneo, e na mesma Península Ibérica, conserváronse, en ocasións en paraxes illadas de gran beleza, conxuntos habitacionais, vilas, de gran relevancia e calidade artística.
Citou como exemplo que os moradores da chamada vila de Oplontis, preto de Nápoles, posuíron unha das piscinas máis grandes coñecidas no mundo romano. Alí tomaban baños ao sol da costa do Tirreno, mentres gozaban dos seus xardíns e das amplas estancias pintadas.
30 de setembro
Comezamos a actividade cunha visita guiada polo complexo da Cidade da Cultura, primeiro no interior do edificio denominado “Museo”, diante das dúas maquetas que reproducen o proxecto de Peter Eisenman, pasando despois a ver as principais características do edificio fronte a estrutura da fachada interior orientada ao norte. Saímos despois ao exterior para ver os espazos axardinados nos ocos que estaban destinados a edificios que non se construíron rematando no destinado á Biblioteca e ao Arquivo.
Xa no interior visitamos as tres exposicións que están abertas, a de fotografía de Nicolas Muller, “Vento Norte”, que presenta principalmente fotografías dun alto valor etnográfico, feitas nos anos 60 do século XX, en Galicia, Asturias, Cantabria, Euskadi e Navarra, como encargo para ilustrar varios libros. Tamén as hai de Portugal e Marrocos.
12 de setembro
O arqueólogo e director do Centro Arqueolóxico de Aquae Querquennae en Bande, Santiago Ferrer Sierra, onde está a investigar un dos campamentos militares romanos máis singulares da Península Ibérica, disertou sobre o mesmo comezando facendo historia sobre os precedentes do mesmo pasando despois a falar das características, período de ocupación, abandono e escavación e posta en valor.
Actualmente este campamento romano conta cunha superficie moi importante de restos arqueolóxicos que foron obxecto de investigación durante un dilatado tempo que vai dende mediados da década dos anos 70 do século XX ate os nosos días, conseguindo uns resultados considerados de extraordinaria importancia para o avance e coñecemento do mundo militar romano na Península Ibérica.
O Dolmen e a Serpe
Lois Diéguez
Unha mirada a un patrimonio que de distintas formas se nos está indo, no seu contido, na súa valoración, ou na propia forma.
Non corren tempos de amor para o noso patrimonio, un dos sinais de identidade máis importante dunha cultura, polo xeral, afastada da protección que necesitaría. O roubo e mesmo o crime, van agora da man, e un non acaba de entender ese mal sino que sofren grandes monumentos nosos como O Códice Calixtino, a Virxe do Cristal ou as rehabilitacións feitas a machado e sen o mínimo respecto obrigado. E o desprezo ás asociacións que veñen traballando por erguer a conciencia necesaria para o resgate do que, en moitos casos, se oculta ou se deixa morrer. LugoPatrimonio, por exemplo, segue aínda esperando despois de case catro anos, a entrevista solicitada á suprema Delegada Territorial da Xunta para a provincia de Lugo, unha tal Raquel Arias. Ela debe crer que o patrimonio, a cultura, son outra parcela do PP e ante ela se hai que dobregar.
Visitamos hai uns días, da man dese home, museólogo e arqueólogo, que neste momento ten as claves e o coñecemento máis diverso a respecto do noso patrimonio, de aquí e tamén do que a nosa historia, por diversas razóns, deixou polo mundo adiante. Non só emigramos nós, senón moito da grande riqueza que creamos. Falo de Felipe-Senén López. Con el vimos moito mundo, cousa que sempre lle agradecemos. E hai uns días, como dicía, visitamos dous dos nosos garandes monumentos, A Serpe de Gondomil e o Dolmen de Dombate, aló, polas terras de Corme e Ponteceso, do sempre sorprendente Bergatiños que asoma ao mar bravo, e no río Anllóns, compañeiro poético do grande Pondal. Agora que só vivo de tristes suidades,/que cumpro con traballo meu terrenal viaxe/ e que á miña cabeza branquea a grave edade,/ aínda recordo, aínda, o dólmen de Dombate. Así era.
Deberamos saber, máis aínda os que teñen responsabilidades de goberno,
cal é o estado da cuestión do patrimonio cultural da Igrexa e do que non
se sabe, oculto en clausuras, adegas, faiados... tamén que, ó fin e ó
cabo, foi a Igrexa a que mantivo e propiciou románicos, góticos,
renacementos ou barrocos entre liturxias vivas. Debemos saber tamén
como anda o patrimonio do Exército nos seus cuarteis, o patrimonio,
industrial...como está o mesmo patrimonio da Universidade, en
facultades, nalgunha das que se forman xestores culturais, coas súas
coleccións, documentos... Saber en que situación se atopa o patrimonio
da Administración, en Concellos, Deputacións... con obra artística
repartida por despachos, quizais esquecida en almacéns... E coñecer
como están os “fondos en reserva” dos mesmos museos.
Mergullarse no mercado legal, vixiar o ilegal de antigüidades e de
arte, o que se ve e o que non se ve. Transaccións arredor de antolóxicos
anacos da Historia, que pasan de man a man até que esvaece a pista: a
Lúnula de Cerdido, o Medallón do Pindo, doado ó decimonónico ministro
Romero Ortiz e finalmente perdido no Museo dos Alcázares de Toledo... A
Cruz de Alfonso III da Catedral de Santiago, desaparecida no 1906; o
broncíneo Eolo de Espasante, o alixo da idade do bronce de Monforte,
parte de torques áureos de Xanceda... cousas que temos comprobado
existen.
Bens extraviados por diferentes motivos, e sempre a
ignorancia por medio, esa falla de amor ás nosas cousas e o conseguinte
abandono, namentres outros asexan. Mesmo pezas estragadas pola
voracidade climatolóxica e polo inevitable paso do tempo. Falla de
profesionalidade na xestión cultural, transaccións e préstamos non
devoltos, seguidos despois da perda da memoria... Namentres se empobrece
o que ofrecemos nos museos e apampamos por grandilocuentes carcasas e
montaxes virtuais que axiña pasan de moda. Os documentos históricos son
inversións en alza. Proba de que a museoloxía en Galiza non avanza.
Sabía e servíase ben Murguía e saben @s historiador@s do que de Galiza,
das súas cidades, mosteiros, catedrais, castelos e pazos, había e hai
no Arquivo Histórico Nacional de Simancas e Madrid, no Escorial, nas
feudais casas de Alba, Medinaceli ou de Medinasidonia, e máis arquivos.
Victoria Jato comparte con nós estes fermosos videos da viaxe a Grecia:
¡¡¡¡S.0.S!!!!
Felipe-Senén López
Tamén desafiuzado o patrimonio cultural labrego
Como a moitos, a Benigno Eiriz tamén lle rompía o alma ollar un carro galego deteriorándose á intemperie, pese a tanta cultura tras si.Namentres competían os desgobernos das urbes a quen ter máis metros cúbicos de espectaculares carcasas, incontinencia deconstructivistas para casas da cultura, ciudades da cultura, coliseos, forums, palladiums e palexcos, arenas… namentres se botan a perder as verdadeiras casas e templos dos creadores e se asasinaba ás súas pantasmas, ao ”genius loci”, atoutiñante entre contidos, mobles, ferramentas de traballo … Os netos desfanse das coleccións dos avós, namentres imperan as virtualidades importadas e mercadas por catálogo.Coleccións asociadas a teimas dunha vida gastando esforzos e medios, cedéndoas … a facer o que os gobernos non facían na súa borracheira burocrática.
Sempre lembraremos e impartiremos a lección de praxe de Isaac Díaz Pardo, que con algúns outros, aproveitando e mellorando vellas teorías, entre elas a de Castelao e a do Seminario de Estudos Galegos, dedicouse a more info crer aínda no ser humano, á produtividade e a dignificar entre os esperpentos canto significaba Galiza. Non entendía a cultura como un adorno ou unha liturxia, pese a que o arrastraron a iso; repetía “que a cultura é o que o ser humano cultiva”. E é certo que o ser humano cultiva tradicións, crea, inventa e copia ideas e artefactos cos que desenvolver a vida e a intelixencia. Pese a todo priman as virtualidades por encargo.
Entre tantas historias tristes do fracaso colectivo, tamén está a de Benigno Eiriz López, natural desa ribeira sacra do Miño, da que agora incoan expediente para figurar nos papeis como Patrimonio da Humanidade.
O patrimonio galego como un dos maiores expoñentes da nosa identidade, abandonado á destrución ou desamparo. Sen el camiñaremos na despersonalización e na ignorancia.
É difícil imaxinar, subindo a dura encosta da montaña que despois de Doade e o río Sil nos leva a Castro Caldelas, que á nosa dereita, no punto en que se sinala o topónimo Abeleda, poida abrirse un val aínda extenso, verde e alegre, vizoso e farturento como un soño sempre desexado. Despois de ver o Sil desde os Miradoiros de Monforte ou Sober (Duque, Pena do Castelo ou Soutochao), coas abas precipitas ateigadas de viñedos e os espellos sombreados do río, entrar na Abeleda, no propio outeiro que centra o val e sobre o que se erguen a igrexa e o mosteiro de San Paio, é como chegar a unha meta inesperada .
Alí, esa mestura de paisaxe humana e monumental, énchenos decontado os ollos e pon a mover o pensamento, a análise de como estas xoias que foron definindo o propio ser cultural van agonizando no esquezo e mesmo no desprezo. Igrexa e mosteiro comezan xa a ruína definitiva, sen volta. Igrexa de xanelas e arcos de medio punto ou apuntados, policromados aínda, vencendo heroicamente os ataques do tempo variado; sen teito xa, sen os altares roubados, con esa lección do románico compostelán ou do gótico baril abríndose á luz. A harmonía e sinxeleza do axadrezado nas impostas e arcos, as xanelas puras, altas, os canzorros escondidos tirando á dozura do erotismo, con fermosas flores ou fantásticos monstros que nos miran como espantados, as pinturas milagrosamente conservadas... son en si a protesta muda deste tesouro que berra contra o abandono e a atroz barbarie dos insensíbeis.
Tres son as fontes fundamentais para o estudo da música na Galicia do medioevo que serán motivo da nosa reflexión: en primeiro lugar, os testemuños da pedra ao longo do Camiño de Santiago, en número superior a outras áreas e outros países: a música adquire no Camiño, en interpretacións e símbolos, un carácter transcendente como representación dá penitencia e ou sufrimento que calquera peregrinaxe comporta. En segundo lugar, temos os cancioneiros galego-portugueses e a propia música litúrxica conservada nas catedrais, especialmente na de Santiago. Aqueles testemuños pétreos e tradicións mantivéronse, finalmente, vivos ao longo do Camiño ata integrarse no estilo e nos temas de tradicións, contos e romances populares que foron desenvolvéndose en paralelo a través da tradición oral que os cancioneiros máis recentes (dos séculos XIX e XX) recolleron.
A Pauliña ben merecida para a Igrexa de Compostela e en concreto para os seus responsábeis eclesiásticos por seguir de costas á nosa cultura e idioma ( a información da Catedral só se dá en español) e por manter unha manipulación tal da nosa Historia. É inconcibíbel que o Panteón Real onde están soterrados, Reimundo de Borgoña, Afonso VII, Fernando II e Afonso VIII (que eles chaman o IX), a raíña Xoana de Castro, dona Berenguela ou ese interesante personaxe que foi o conde de Traba, don Pedro Froilaz, siga mesturado coas reliquias da Catedral; e que a información que sobre os personaxes aludidos poñen nas cartelas os defina, segundo os casos, como reis de León e Castela e nunca como reis de Galiza. Coidamos que é urxente que as institucións políticas que nos representan corrixan de inmediato esta afronta.
A Pauliña ben merecida para a Igrexa de Compostela e en concreto para os seus responsábeis eclesiásticos por seguir de costas á nosa cultura e idioma ( a información da Catedral só se dá en español) e por manter unha manipulación tal da nosa Historia. É inconcibíbel que o Panteón Real onde están soterrados, Reimundo de Borgoña, Afonso VII, Fernando II e Afonso VIII (que eles chaman o IX), a raíña Xoana de Castro, dona Berenguela ou ese interesante personaxe que foi o conde de Traba, don Pedro Froilaz, siga mesturado coas reliquias da Catedral; e que a información que sobre os personaxes aludidos poñen nas cartelas os defina, segundo os casos, como reis de León e Castela e nunca como reis de Galiza.
Coidamos que é urxente que as institucións políticas que nos representan corrixan de inmediato esta afronta.
A Confederación Hidrográfica vén de esnaquizar un fermoso lavadoiro no barrio de San Lázaro, situado mesmo á beira do que foi Hospital de peregrinos e rentes do Camiño Primitivo de Santiago. Este lavadoiro foi construído en 1956 e representa, xunto con tantos outros distribuídos polo concello, un xeito de contestar ás necesidades e usos colectivos. Se non damos valor a aquilo que fixemos e nos distingue e imos esnaquizando construcións populares cuxo uso mudou, axudaremos tamén a borrar os testemuños do noso pasado. No catálogo de bens de interese que se anexa ao actual PXOM, recóllese apenas un lavadoiro e a maior parte das nosas construcións populares (cruceiros, fontes, lavadoiros, petos de ánimas...) seguen sen fixarse e a mercede, por tanto, de quen as queira destruír, como agora fai a Confederación Hidrográfica. Sería esta unha ocasión axeitada para que os distintos organismos que teñen responsabilidades nestes feitos (Consellaría de Cultura, Patrimonio, Concellos...) actualicen a catalogación dos nosos bens cun sentido máis acaído á sensibilidade de quen, co seu traballo, segue a velar pola nosa cultura e patrimonio.
Lugo, 19 novembro 2007
Nun galpón de Portomarín, estrañados, vimos os restos esnaquizados do que foi o retablo do altar maior da igrexa de San Nicolao, en Portomarín. Seica viñan do pazo de Berbetouros, do bispado, e alí estaban desde que se sacaran da igrexa, cando houbo que subila ao novo poboado debido á construción do encoro de Belesar. Aínda ollando os restos abandonados non o dabamos crido. Pauliña, pois, para o Bispado que, segundo se ve, perdeu a sensibilidade sobre o propio patrimonio, e unha miga tamén para o concello e a Consellaría de Cultura por non reaxir a tempo. Uns polos outros e o problema non se resolve. Que imediatamente se poñan estes restos a resgardo de ladróns e destrutores da nosa arte. Que o faga quen xexa, pero que non pase de hoxe, de mañá. E unha vez gardados, catalogados e rehabilitados, se volvan aos viciños e patrimonio desta fermosa vila de Portomarín.
Portomarín, 27 de xaneiro do 2007
Teñen ben merecida esta Pauliña, como exemplo de barbarie e total insensibilidade por esnaquizar o pedestal que erguía solemnemente a escultura da chamada a Matrona da Praza de Avilés, a propia escultura, así como toda a decoración Art Déco que igualaba estilo coa Pérgola, escalinata e balaustrada do Parque Rosalía de Castro, o grupo de goberno do Concello de Lugo. E non só iso, senón tamén polo estrago a pico e pa dos escudos de cerámica metalizada de Talavera (quizá de Manises) que adornaban os catro lados do Pedestal. Sería moi difícil de crer esta barbarie se non a vísemos en directo. Se ben o brazo executor, como sempre, foi o xa tan tristemente coñecido D. José Piñeiro, que din agora o alcalde Sr. Orozco, e esa flamante concelleira de Cultura Dª Concepción Burgo? Algo teriamos que escoitar. Polo menos unha excusa, unha autocrítica e, sobre todo, a promesa de que a partir de hoxe, o Concello de Lugo debe elixir unha Comisión de Defensa do Patrimonio que siga moi polo miúdo calquera obra que queira executar ese malogrado grupo de Goberno.
Lugo, 11 de xaneiro 2007
Conferencia do historiador Anselmo López Carreira sobre Inés de Castro e o seu tempo, na que relatou a biografía da personaxe e os lugares portugueses relacionados coa súa vida e morte.
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
1ª parte:
D. Xose Antón Bao Abelleira
D. Lois Diéguez Vázquez
D.Felipe-Senén López Gómez
D. Teddy López Pedredo
D. Alberte González González
D. Felipe Castro López
D. Yvon Dupouy
2ª parte:
D. Xose Antón Bao Abelleira
D. Emilio López Pérez
D. José Luis Maceda Vilariño
D. Lois Diéguez Vázquez
D. Xabier González González
D. Felipe Castro López
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
Conferencia a cargo do etnógrafo D. Robert Bosch.: ASimboloxía do Oso na cultura catalano-francesa
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
Conferencia de Yvon Dupouy: Simboloxía do Oso nas distintas culturas
Día 23 de febreiro, luns de Entroido:
Conferencia de Xosé Manuel González Reboredo: As orixes do teatro popular e a súa relación co Entroido
O RAMO para a Área de Cultura da Deputación de Lugo e o seu representante Mario Outeiro, o Bispado, con Miguel Gómez e César Carnero á cabeza, e os veciños e veciñas de Vilasouto, pois todos eles formaron parte da reivindicación e do traballo que levou a rematar as obras de rehabilitación da igrexa románica de San Mamede de Vilasouto, na súa primeira fase (arranxo de cubertas, lousado, muros e fachada), atallando así a súa destrución e sumando este templo ao noso patrimonio rescatado. Somos gratos a mapleleafonlinecasino.com.
Na viaxe a Belesar do 14 de xuño do 2008 comprobamos certas situacións que as distintas institucións (concello do Saviñao, Patrimonio da Xunta de Galiza e Deputación de Lugo) poden arranxar sen grades problemas:
- Construcións nos arredores da igrexa de Diomondi que afean o conxunto (é, como sabemos, monumento nacional). Parecen, ademais, sen uso, polo que se podería derrubar o pendello que dá á fronte do camiño e acondicionar esteticamente as casas e palleiras que din abandonadas. Tamén o peto de ánimas que inicia o Camiño dos Codos.
- Non se entende que se promocionen arreo as viaxes en catamarán e non haxa un bar ou cafetaría na que se poda tomar algo; ou se teñan sen servizo de auga os lavabos do punto de embarque. É unha situación que non favorece a potenciación das visitas.
Temos que agradecer, tamén a atención esmerada que recibimos:
-
- Do concello do Saviñao e do concelleiro Xosé Manuel Rodríguez Martínez pola axuda para ver a igrexa de Diomondi e por ter o camiño dos Codos de Belesar perfectamente transitábel e limpo. Vaia para eles, pois o noso agradecemento e felicitación.
-
- Do persoal do catamarán pola disposición a que a viaxe polo Miño fose documentada e agradábel.
-
- Da dirección do Ecomuseo de Arxeriz (Carme Casas e X. Antonio Quiroga) polo coidado e presentación que teñen en todas as instalacións, e tamén por esa disposición á información e ao sorriso.
-
- Dos directivos da Asociación Barcas do Miño e do profesor Xosé Manuel Vázquez Rodríguez pola súa colaboración desinteresada.
-
- Da Adega Lareu personalizada en Primitivo Lareu, tamén pola atención e datos que axudaron a enriquecer os nosos coñecementos. E polo viño, claro.
Para todos eles, pois, e dentro dos conceptos que narramos, vaia O RAMO da Xanela de LugoPatrimonio.
Lugo, 15 de xuño do 2008
O Presidente
Asdo.: Lois Diéguez
O RAMO
para D. SEGUNDO CAPÓN,
cura de Santa María de Temes por ter coidado con tanto amor o complexo monumental.
Pola ampliación que fixo dos días e horarios de apertura do monumento de Santa Eulalia de Bóveda. Poden agora as xentes sensíbeis vir dos lugares máis afastados que sempre terán un tempo para admirar o Monumento. Sabemos que non foi doada a solución e que ten os seus altos custos económicos. Facemos, de todos os xeitos, unha aportación, sempre co ánimo de axuda: quizabes, nos meses de verán, pechar ás 18,00 ou 18,30 h. sexa unha miga cedo. Non se podería axeitar mellor a distribución do horario durante a xornada?
